Podejście prawoczłowiecze (model prawoczłowieczy)
Tło obrazu: ciemno- i jasnobłękitne desenie, z przewagą koloru jasnobłękitnego. W lewym górnym rogu czarny hasztag #NiezależneŻycieOzN, pod nim biało-niebieskie logo FZJN. Po prawej stronie obrazu: tytuł artykułu, a pod nim imię i nazwisko autora. Na dole obrazu: adres strony – www.fzjn.pl, adres e-mail: info@fzjn.pl, FanPage: Fundacja Zdrowie Jest Najważniejsze
Podejście prawoczłowiecze (tudzież model prawoczłowieczy) to kolejny temat z cyklu #NiezależneŻycieOzN.
Jest to sposób patrzenia na niepełnosprawność, który nakazuje egzekwowanie praw osób z nią żyjących. Prawa te mają zapewnić pełne włączenie we wszystkie aspekty życia społecznego – tj. rodzinę, szkołę, pracę, społeczność etc.
Na społeczeństwie spoczywa obowiązek przestrzegania naszych praw, których powinno być w pełni świadome. Dotyczy on także państwa (władz centralnych i samorządowych), które jest zobligowane do ich stosowania i egzekwowania. Musi ono także dostarczać pełną i rzetelną wiedzę na ten temat,
Tak naprawdę cała Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych prezentuje model prawoczłowieczy. Chciałbym zatem w tym miejscu zaprezentować kilka jej artykułów, które – w mojej ocenie – najbardziej obrazowo ukazują istotę tego podejścia.
Na państwie spoczywa obowiązek uświadamiania społeczeństwa, w tym także rodziny, w kwestiach, które dotyczą osób z niepełnosprawnościami. Muszą być podejmowane działania zmierzające w kierunku wzmocnienia poszanowania naszych praw i godności.
Stanowi o tym ósmy artykuł Konwencji. Stwierdza on także jasno, że państwo musi zwalczać stereotypy, uprzedzenia i szkodliwe praktyki, które dotyczą osób z niepełnosprawnościami. Odnosi się to do wszystkich dziedzin życia i jest związane także z płcią i wiekiem. Powinna być także promowana wiedza o naszych zdolnościach i wkładzie, jaki wnosimy w życie społeczne.
A ten wkład jest naprawdę ogromny, jego przykłady można w zasadzie mnożyć w nieskończoność. Działalność wielu osób z niepełnosprawnościami dostarcza na to mnóstwo przykładów. Nie sposób nie wymienić tutaj chociażby Agnieszki Dąbkowskiej, która – będąc osobą z niepełnosprawnością – założyła i prowadzi Fundację Zdrowie Jest Najważniejsze.
Warto też wspomnieć osoby, które tematykę niepełnosprawności przybliżają swoją działalnością w mediach społecznościowych. Dobrym przykładem jest tutaj Katarzyna, osoba z achondroplazją, która pod marką Kasia działa! prowadzi swój kanał w serwisie YouTube. Posiada także swoją stronę internetową oraz profil na Instagramie i Facebooku.
A trzeba przyznać, że robi to w bardzo merytoryczny i charyzmatyczny sposób, który bez wątpienia trafia do ludzkich serc i umysłów. Porusza szereg tematów związanych z niepełnosprawnością i udziela praktycznych porad. Oprócz tego prowadzi różnego rodzaju warsztaty i wystąpienia publiczne. Przekazuje wiedzę, która jest bardzo ważna i warta wykorzystania.
Wróćmy jednak do obowiązków państwa w tym zakresie.
Punkt 2. artykułu 8. Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych stwierdza następująco:
Do działań podejmowanych w tym celu należy:
(a) inicjowanie i prowadzenie skutecznych kampanii nastawionych na podnoszenie poziomu świadomości społecznej, aby:
(i) rozwijać wrażliwość na prawa osób niepełnosprawnych,
(ii) popierać pozytywne postrzeganie i większą świadomość społeczną dotyczącą osób niepełnosprawnych,
(iii) popierać uznawanie umiejętności, zasług i zdolności osób niepełnosprawnych oraz ich wkładu w miejscu pracy i na rynku pracy,
(b) rozwijanie, na wszystkich szczeblach systemu edukacji, z uwzględnieniem wszystkich dzieci od najwcześniejszych lat, postawy poszanowania praw osób niepełnosprawnych,
(c) zachęcanie wszystkich środków masowego przekazu do przedstawiania wizerunku osób niepełnosprawnych w sposób zgodny z celem niniejszej konwencji,
(d) popieranie programów podnoszenia świadomości w sprawach dotyczących osób niepełnosprawnych i praw osób niepełnosprawnych.
(Źródło: Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych – Rzecznik Praw Obywatelskich)
Czy i jak Polska wywiązuje się z powyższych obowiązków?
Między innymi na ten temat chciałbym podyskutować z Wami na naszej grupie #NiezależneŻycieOzN, na którą serdecznie zapraszam.
A co jest jeszcze dla mnie istotne w podejściu prawoczłowieczym?
Jak już wspomniałem, artykułem tym nie wyczerpię w pełni tego tematu. Jest on niejako wstępem do kolejnych publikacji.
Państwa Strony potwierdzają, że każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia i podejmą wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym skutecznego korzystania z tego prawa, na zasadzie równości z innymi osobami – stanowi artykuł 10. Konwencji.
W artykule dwunastym stwierdza ona z kolei, iż osoby z niepełnosprawnościami uznawane są za podmioty prawa. Posiadamy zdolność prawną na równi z innymi ludźmi, we wszystkich aspektach życia. Państwo musi zapewnić nam dostęp do wsparcia, którego możemy potrzebować przy korzystaniu ze zdolności prawnej.
Międzynarodowe prawa człowieka nakładają na państwo obowiązek zagwarantowania, że wszelkie środki związane z korzystaniem ze zdolności prawnej obejmować będą odpowiednie i skuteczne zabezpieczenia w celu zapobiegania nadużyciom. Ma to zapewnić respektowanie praw, woli oraz preferencji osób z niepełnosprawnościami. Celem tego jest uchronienie nas od konfliktu interesów i bezprawnych nacisków.
Ponadto zabezpieczenia te:
Konwencja zobowiązuje państwo do tego, aby gwarantowało nam równe prawo do posiadania i dziedziczenia własności. Pamiętajmy także o tym, iż nikt nie może zabronić nam kontrolowania własnych spraw finansowych. Idąc dalej – tak samo, jak inni – mamy prawo do jednakowego dostępu do pożyczek bankowych, hipotecznych oraz innych form kredytów. Na państwie spoczywa obowiązek zapewnienia, że osoby z niepełnosprawnościami nie będą samowolnie pozbawiane własności.
W tym miejscu chciałbym przypomnieć coś, o czym już kiedyś pisałem na Blogu Fundacji.
Jakiś czas temu osoba uprawiająca zawód z branży pedagogiczno-psychologicznej wyraziła negatywną opinię na temat tego, iż bank niesamodzielnej (w sensie samoobsługi) osobie niepełnosprawnej ruchowo udzielił kredytu mieszkaniowego. Gwoli wyjaśnienia należy tutaj nadmienić, iż kredytobiorca jest osobą z wykształceniem wyższym i aktywną zawodowo.
Zatem dla banku, tak jak w każdym innym przypadku, istotne jest tutaj kryterium dochodowe. I słusznie! Osoba z branży uważa natomiast niepełnosprawność za kryterium przyznawania kredytu.
Tego typu postawy, niestety, mają nadal miejsce. Brak wiedzy czy zła wola? Uważam, że zarówno jedno jak i drugie nie może być w żaden sposób usprawiedliwieniem dla tego typu postaw. Należy je po prostu uznać za akt dyskryminacji. Niepokojące jest także to, że dopuściła się go osoba, dla której podejście prawoczłowiecze do aspektu niepełnosprawności powinno być czymś oczywistym, chciałoby się rzec – naturalnym.
Z artykułu 23. Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych dowiadujemy się, że państwo ma obowiązek – za pomocą odpowiednich i efektywnych środków – zlikwidować dyskryminację osób z niepełnosprawnościami we wszystkich sprawach dotyczących małżeństwa, rodziny, rodzicielstwa i związków.
Państwo musi uznawać nasze prawa do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, o ile upoważnia nas do tego wiek. Podstawową ku temu musi być jedynie zgoda, która zostanie wyrażona w sposób swobodny i pełny przez przyszłych małżonków.
Mamy prawo do podejmowania swobodnych i odpowiedzialnych decyzji o liczbie dzieci i czasie ich urodzenia. Musimy mieć także dostęp do edukacji i informacji, które dotyczą prokreacji i planowania rodziny. Państwo musi zagwarantować nam środki, które okażą się niezbędne do korzystania z tych praw.
Niepełnosprawność nie może stanowić przyczyny do pozbawiania zdolności rozrodczych, co dotyczy również dzieci. Osoby, które z nią żyją, mają w tym zakresie takie same prawa, jak pozostała część społeczeństwa.
Nasze prawa i obowiązki w zakresie opieki nad dziećmi, kurateli, powiernictwa, adopcji lub podobnych instytucji muszą zostać zagwarantowane przez państwo – o ile takie instytucje przewiduje jego prawodawstwo. Należy jednak pamiętać, że we wszystkich przypadkach dobro dziecka musi być nadrzędne. Na państwie spoczywa obowiązek udzielenia nam pomocy w wykonywaniu obowiązków, które są związane z wychowywaniem dzieci.
Dzieci z niepełnosprawnościami mają jednakowe prawo do życia w rodzinie. Państwo jest zobowiązane do realizacji tego prawa oraz do zapobiegania ukrywaniu, porzuceniu, zaniedbywaniu i segregacji tych dzieci. Musi ono także wszechstronnie i odpowiednio wcześnie informować, a także oferować pomoc i usługi dzieciom i ich rodzinom.
Dziecko nie może zostać odłączone od rodziców bez ich zgody. Wyjątek może stanowić sytuacja, gdzie jest to konieczne ze względu na najlepszy interes dziecka. Musi to być jednak decyzja właściwych władz, podlegających kontroli sądowej, która zostanie oparta o obowiązujące prawo i procedury. Niepełnosprawność dziecka, jak i jednego lub obojga rodziców, nie może być przyczyną odłączania go od nich.
Istnieją przypadki, gdzie najbliższa rodzina nie może sprawować opieki nad dzieckiem z niepełnosprawnością. W takich sytuacjach państwo musi podjąć wszelkie wysiłki w celu zapewnienia opieki przez dalszą rodzinę. Gdy i takie rozwiązanie nie jest możliwe, dziecko musi pozostać w naturalnej dla niego społeczności, gdzie będą panowały warunki rodzinne.
Model prawoczłowieczy zrównuje osoby posiadające niepełnosprawności z resztą społeczeństwa. Za jego deskrypcyjną i normatywną formę należy uznać Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Polska ma obowiązek stosowania jej przepisów, natomiast my – osoby z niepełnosprawnościami i nasze środowisko, tudzież otoczenie – mamy prawo domagać się się pełnego respektowania zawartych w niej zakazów oraz nakazów.
Normy zawarte w tej – jakże bardzo szczególnej dla nas – umowie międzynarodowej są zobowiązaniem dla państwa (także w rozumieniu instytucjonalnym) i społeczeństwa, które je tworzy. Kluczowym zatem jest tutaj dla mnie, aby było to społeczeństwo w pełni obywatelskie – dobrze wyedukowane, świadome oraz innowacyjne.
Innowacji tej życzyłbym sobie oraz innym w dziedzinach z kategorii nauk społecznych (humanistycznych), jak i ścisłych – zwłaszcza technicznych oraz technologicznych. Aczkolwiek wiadomym jest, że owe oczekiwania należy rozciągnąć także na inne dziedziny nauki. Nikt przecież nie powinien mieć choćby najmniejszych wątpliwości, że niesłychanie ważna jest tutaj także medycyna i dziedziny z nią powiązane.
Podejście prawoczłowiecze zrównuje osoby z niepełnosprawnościami w prawach i obowiązkach z resztą społeczeństwa. Jego kluczowymi zasadami są:
Warto się nim jak najlepiej przyjrzeć – chociażby niedyskryminacji, którą za czas jakiś chciałbym scharakteryzować w jednym z artykułów z cyklu #NiezależneŻycieOzN.
Zanim to jednak nastąpi, chciałbym napisać o podejściu prawoczłowieczym (konwekcyjnym) do takich, aspektów, jak: edukacja, zdrowie, rehabilitacja, praca i zatrudnienie etc. A zatem warto pochylić się nad uczestnictwem.
Pozwoli nam to bowiem jeszcze lepiej zrozumieć model prawoczłowieczy niepełnosprawności i jego zasady.
Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych – Rzecznik Praw Obywatelskich
